Συνέντευξη στον Ζήση Ψάλλα
Ο παγκοσμίου φήμης καθηγητής Χειρουργικής, ειδικός στις μεταμοσχεύσεις, και ακαδημαϊκός κ. Ανδρέας Τζάκης μιλά στα «ΠΡΟΣΩΠΑ» και τονίζει την επείγουσα ανάγκη για μεταμοσχεύσεις νεφρού στην Ελλάδα. Η πρόοδος που έχει γίνει στις μεταμοσχεύσεις είναι πολύ σημαντική, για παράδειγμα, το 15% των ασθενών με ηπατικές μεταμοσχεύσεις μπορούν να επιβιώσουν μακροπρόθεσμα χωρίς ανοσοκατασταλτικά φάρμακα. Η Ελλάδα υπολείπεται των άλλων ευρωπαϊκών χωρών στις μεταμοσχεύσεις οργάνων και αυτό έχει θανατηφόρες συνέπειες. Υπολογίζεται ότι στην Ελλάδα, κάθε χρόνο, χρειάζονται περίπου 150 μεταμοσχεύσεις ήπατος, 50 καρδιάς και 10 πνευμόνων. Σήμερα, γένονται με ηρωικές προσπάθειες 30 μεταμοσχεύσεις ήπατος, 10 καρδιάς και ελάχιστες πνευμόνων. Το πρόβλημα είναι ιδιαίτερα σημαντικό για τις μεταμοσχεύσεις νεφρού γιατί η νεφρική ανεπάρκεια είναι πολύ πιο συχνή στην Ελλάδα από άλλες χώρες. Όπως τονίζει ο κ. Τζάκης οι μεταμοσχεύσεις δεν σώζουν μόνο ζωές αλλά εξοικονομούν και χρήματα για άλλες θεραπείες.
Κύριε Τζάκη, είστε μια εξέχουσα προσωπικότητα της Ιατρικής και πρωτοπόρος χειρουργός στις μεταμοσχεύσεις οργάνων όπου έχετε εισάγει επαναστατικές τεχνικές. Στις ηπατικές μεταμοσχεύσεις ήσασταν ο πρώτος που βρήκε την συνήθη αιτία επιπλοκής στις ηπατικές μεταμοσχεύσεις, την θρόμβωση. Γιατί συμβαίνει η ηπατική θρόμβωση και ποια μέτρα μπορούν να ληφθούν ώστε μειωθεί ο κίνδυνος αυτής της επιπλοκής;
Η θρόμβωση της ηπατικής αρτηρίας θεωρείται τεχνική επιπλοκή αν και πολλές φορές συνυπάρχει με υπερπηκτικότητα. Σαν τεχνική επιπλοκή είναι συχνότερη όταν οι αρτηρίες είναι μικρές (π.χ. παιδιατρικά περιστατικά), έχουν ανατομικές ανωμαλίες ή άλλες ανατομικές βλάβες. Σπανιότερα οι θρομβώσεις συμβαίνουν πολύ αργότερα μετά τη μεταμόσχευση και μπορεί να οφείλονται σε απόρριψη ή και αρτηριοσκλήρωση.
Το ήπαρ παράγει παράγοντες που βοηθούν όχι μόνο την πήξη αλλά και αντιπηκτικούς παράγοντες που προλαβαίνουν την παθολογική υπερπηκτικότητα. Η ισορροπία πήξεως και αντιπηκτικότητας είναι πολύ ευαίσθητη και είναι διαταραγμένη αμέσως μετά την μεταμόσχευση. Η διαταραχή της ισορροπίας μπορεί να προκαλέσει θρομβώσεις. Η συχνότητα των θρομβώσεων της ηπατικής αρτηρίας έχει ελαττωθεί σημαντικά με εφαρμογή μικροχειρουργικών τεχνικών αλλά επίσης βελτίωσης της ανάνηψης και επιτήρησης των μεταμοσχευμένων ασθενών.
Τα τελευταία χρόνια υπάρχει αύξηση όλων των τύπων του διαβήτη. Μπορεί η επανεκκίνηση της παραγωγής ινσουλίνης να γίνει μέσω μεταμόσχευσης;
Το ήπαρ έχει κεντρικό ρόλο στο μεταβολισμό της ινσουλίνης αλλά ο σακχαρώδης διαβήτης παραμένει και μετά την μεταμόσχευση. Οι απαιτήσεις της ινσουλίνης μεταβάλλονται με την πάροδο του χρόνου και εξαρτώνται από πολλούς παράγοντες όπως το είδος της ανοσοθεραπείας, η εξάρτηση από στεροειδή και ο τρόπος ζωής του ασθενούς. Η μεταμόσχευση αποκαθιστά την φυσιολογική λειτουργία του ήπατος αλλά το υποκείμενο μεταβολικό σύνδρομο παραμένει με κίνδυνο υποτροπής της λιπώδους διήθησης. Μεταμόσχευση νησιδίων του παγκρέατος γίνεται ακόμη σήμερα σε λίγα, εξειδικευμένα κέντρα και έχει λίγες, συγκεκριμένες ενδείξεις.
Έχετε κάνει σημαντική έρευνα στο τομέα της ανοχής ενός μοσχεύματος. Πέρα από τα φάρμακα ανοσοκαταστολής, τί πρέπει να ξέρει ένας ασθενής που θα λάβει μόσχευμα; Οι παιδιατρικές μεταμοσχεύσεις έχουν κάποια ιδιαιτερότητα;
Οι πρώτοι 2-3 μήνες μετά τη μεταμόσχευση είναι οι πιο επικίνδυνοι για εμφάνιση απόρριψης. Ο χρόνος που περνά μετά από επιτυχή μεταμόσχευση βοηθά τη σταθεροποίηση του μοσχεύματος και ο κίνδυνος απόρριψης ελαττώνεται. Η συμπεριφορά του μοσχεύματος και η αντίδραση του ασθενούς ποικίλλει ανάλογα με τον τύπο του μοσχεύματος. Είναι πιο επιεικής με το ήπαρ, λιγότερο με τα νεφρά, την καρδιά και τους πνεύμονες και πολύ λιγότερο με τις εντερικές μεταμοσχεύσεις.
Πλήρης ανοχή του μοσχεύματος χωρίς ανάγκη για ανοσοθεραπεία έχουμε παρατηρήσει μόνο μετά από μεταμόσχευση ήπατος. Πράγματι, τρία χρόνια μετά από μεταμόσχευση ήπατος, το 10-15% των μεταμοσχευμένων αναπτύσσουν πλήρη ανοχή. Προσπάθειες ελάττωσης η απομάκρυνσης της ανοσοθεραπείας πρέπει πάντα να γίνεται με πολύ στενή παρακολούθηση γιατί το 85-90% των μεταμοσχευμένων αναπτύσσουν απόρριψη η οποία πρέπει να διαγνωστεί και να θεραπευθεί εγκαίρως πριν έχει καταστρεπτικές συνέπειες. Πλήρης ανοχή νεφρού η καρδιάς είναι σπάνια. Συνεχίζονται οι μελέτες για τη δημιουργία ανοχής του μοσχεύματος και βασίζονται σε εγχύσεις ανοσογόνων κυττάρων ή και ακτινοθεραπείας. Μέχρι στιγμής επιτελούνται σε πειραματικό επίπεδο.
Οι παιδιατρικές μεταμοσχεύσεις είναι μια ξεχωριστή ειδικότητα με πολλές ιδιομορφίες. Χαρακτηριστικά, είναι πιο δύσκολες από τεχνική άποψη και εμφανίζουν λοιμώξεις και ιογενείς επιπλοκές που χρειάζονται ιδιαίτερη προσοχή. Μακροχρόνια, έχουν μεγαλύτερη συχνότητα αποδοχής του μοσχεύματος.
Έχετε επισημάνει ότι μεταμοσχεύσεις νεφρού είναι μια επείγουσα ανάγκη για την Ελλάδα. Γνωρίζουμε ότι είστε «στρατευμένος» στον εκσυγχρονισμό του συστήματος μεταμοσχεύσεων. Ποια είναι τα βασικά βήματα που πρέπει να γίνουν στη χώρα μας;
Η μεταρρύθμιση των μεταμοσχεύσεων αποτελεί εθνική ανάγκη στην πατρίδα μας. Όπως πρόσφατα έδειξαν, σε μια τεκμηριωμένη έκθεση του Ωνασείου Ιδρύματος, οι Καθηγητές Μόσιαλος και Παπαλόης, η Ελλάδα υπολείπεται των άλλων ευρωπαϊκών χωρών στις μεταμοσχεύσεις οργάνων και αυτό έχει θανατηφόρες επιπτώσεις. Το πρόβλημα είναι ιδιαίτερα φλέγον για τις μεταμοσχεύσεις νεφρών για δυο λόγους: η νεφρική ανεπάρκεια είναι πολύ συχνή στην Ελλάδα και δεν γίνονται αρκετές μεταμοσχεύσεις. Συγκεκριμένα, 250 Έλληνες ανά εκατομμύριο πληθυσμού αναπτύσσουν νεφρική ανεπάρκεια κάθε χρόνο, έναντι 127 στην υπόλοιπη Ευρώπη, δηλαδή διπλάσιοι! Στην Ελλάδα επιτελούνται λιγότερες από 150 μεταμοσχεύσεις νεφρού το χρόνο, το 1/3 σε σύγκριση με την Πορτογαλία και τη Σουηδία που έχουν τον ίδιο πληθυσμό. Χρειάζονται 450. Αποτέλεσμα είναι ότι η Ελλάδα με πληθυσμό 10 εκατομμύρια να έχει 145 μονάδες αιμοκάθαρσης, διπλάσιες από τη Μεγάλη Βρετανία που έχει 78, τις μισές, για εξαπλάσιο πληθυσμό. Η αιμοκάθαρση κρατά μεν τους νεφροπαθείς στη ζωή, αλλά με μεγάλο τίμημα. Συγκεκριμένα, η επιβίωση με αιμοκάθαρση είναι μισή από τη μεταμόσχευση. Οι μεταμοσχεύσεις νεφρού δεν είναι διακοσμητικές, είναι ζωτικές μεταμοσχεύσεις.
Στην εισόδιο ομιλία μου στην Ακαδημία Αθηνών παρουσίασα αυτό που χρειάζεται να γίνει με αφορμή το τεράστιο εθνικό πρόβλημα της νεφρικής ανεπάρκειας και επεσήμανα τους “τέσσερις τροχούς της αμάξης”, τον κοινωνικό, τον ιατρικό, τον διοικητικό και τον οικονομικό άξονα. Έχουν γίνει οι σχετικές προτάσεις στην Πολιτεία και έχουν επισημανθεί τα προβλήματα και πώς πρέπει να αντιμετωπιστούν. Σημειώνω ότι όλα τα προβλήματα είναι αντιμετωπίσιμα με δοκιμασμένες μεθόδους. Οι τέσσερις αυτοί «τροχοί» πρέπει να γυρίζουν μαζί, αν ο ένας χαλάσει, η άμαξα δεν προχωρά. Ο κοινωνικός τροχός είναι οι δότες, ζώντες η πτωματικοί. Η δωρεά νεφρού από ζώντα δότη είναι προσφορά ανυπολόγιστης αξίας για την οποία, ο δότης, δεν επιτρέπεται και δεν πρόκειται να λάβει οποιαδήποτε αμοιβή. Η διοίκηση των μεταμοσχεύσεων ασκείται από τον ΕΟΜ, τον Εθνικό Οργανισμό Μεταμοσχεύσεων, ο οποίος είναι η ραχοκοκαλιά των μεταμοσχεύσεων. Η ιατρική συνιστώσα αποτελείται από τα κέντρα μεταμόσχευσης που πρέπει να πληρούν ορισμένες προϋποθέσεις, όπως να έχουν ειδικευμένο προσωπικό, εξοπλισμό και εποπτεία από τον ΕΟΜ. Οι μεταμοσχεύσεις δεν είναι εύκολη δουλειά, δοκιμάζουν τη θέληση και την αντοχή όλων.
Αυτοί οι τρεις άξονες μπορεί να παρουσιάζουν σοβαρές δυσκολίες αλλά οι λύσεις είναι πραγματοποιήσιμες. Το οικονομικό πρόβλημα είναι πλασματικό γιατί οι μεταμοσχεύσεις γλιτώνουν πολύ περισσότερα έξοδα, που σπαταλούνται σε λιγότερο αποτελεσματικές θεραπείες. Συγκεκριμένα, η συντήρηση ενός ατόμου με λειτουργούντα μεταμοσχευμένο νεφρό στοιχίζει περίπου 10.000 ευρώ το χρόνο έναντι 60.000 που απαιτούνται για ένα χρόνο αιμοκάθαρσης. Έχει αποδειχθεί ότι τα έξοδα ελαττώνονται κατά 77% με επιτυχή μεταμόσχευση νεφρού. Αυτά τα χρήματα προτείνουμε να χρησιμοποιηθούν για τα έξοδα νοσοκομείου και ειδικευμένου προσωπικού που κάνουν την μεταμόσχευση πραγματικότητα. Τα χρήματα που θα εξοικονομηθούν από τα επόμενα έτη λειτουργίας του νεφρικού μοσχεύματος θα παραμείνουν στο σύστημα υγείας. Είναι ένα σύστημα που εφαρμόζεται όλο και περισσότερο στην Ευρώπη και παγκοσμίως.
Ο «πατέρας» των μεταμοσχεύσεων Thomas Starzl έχει πει για σας ότι είστε ένας από τους καλύτερους χειρουργούς στον κόσμο, μάλιστα έχετε πάρει το πρώτο βραβείο που καθιερώθηκε στο όνομά του, και άλλοι έχουν πει ότι είστε ο κορυφαίος χειρουργός μεταμοσχεύσεων. Ποια θεωρείτε ορόσημα στην πορεία της καριέρας σας;
Η καριέρα μου άρχισε με την ανατροφή που μου έδωσαν οι γονείς μου. Τότε αρχίζουν να γίνονται τα όνειρα, μέσα σε μια απόλυτα αγαπημένη οικογένεια. Πάντα ήθελα να κάνω κι εγώ μια τέτοια οικογένεια. Το έχω πετύχει με τη βοήθεια του Θεού. Η εκπαίδευση μου στο Πανεπιστήμιο μου έδωσε πολύ καλές βάσεις και πρότυπα καταπληκτικών γιατρών… Καθηγητές όπως ο Γαρδίκας, ο Παυλάτος, ο Χρυσοσπάθης, ο Γολεμάτης… Η θητεία μου στη Χειρουργική Κλινική με την ηγεσία του Κωνσταντίνου Τούντα ήταν καθοριστική. Όλο το επιτελείο ήταν για μένα έμπνευση. Μετά ήρθε η εμπειρία μου στη γενική χειρουργική στην Αμερική που με οδήγησε στη μαθητεία με τον Καθηγητή μου Thomas E Starzl.
Ο Starzl ήταν χειρουργός που συνδύαζε ακροβατική τεχνική ικανότητα με μια συνεχή επιστημονική περιέργεια, σκυλίσια επιμονή, ασταμάτητη δουλειά και επικέντρωση σε άλυτα προβλήματα που αντιμετωπίζαμε. Είχε την ικανότητα να βρίσκει λύσεις εκεί που κανείς δεν τολμούσε να πάει… Λάτρευε τους ασθενείς του στους οποίους είχε απόλυτη αφοσίωση. «Διάβαζε» τους ανθρώπους. Και επιπλέον ήταν καταπληκτικός και πολυδιαβασμένος συγγραφέας. Αδιαμφισβήτητα ήταν μοναδική η τύχη που με έφερε κοντά του για 11 ολόκληρα χρόνια. Χρόνια όχι εύκολα, αλλά διδακτικά και αλησμόνητα.
Βιογραφικό
Ο Δρ. Ανδρέας Τζάκης γεννήθηκε στον Πειραιά το 1950. Αποφοίτησε το 1974 από την Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Από το 1978 έως το 1985 πραγματοποίησε την εξειδίκευσή του στη Χειρουργική και τις Μεταμοσχεύσεις στα Νοσοκομεία Mt. Sinai και SUNY της Νέας Υόρκης, καθώς και στο Πανεπιστήμιο του Pittsburgh, PA. Από το 1985 έως το 2019 υπηρέτησε διαδοχικά σε όλες τις Πανεπιστημιακές βαθμίδες και εξελέγη Καθηγητής και Διευθυντής Μεταμοσχεύσεων στα Πανεπιστημιακά Νοσοκομεία του Πίτσμπουργκ, του Μαϊάμι, του Κλήβελαντ, της Πενσυλβανία, της Φλόριντα και του Οχάιο. Το 1999 έλαβε το Διδακτορικό του από την Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών.
Ολοκλήρωσε το κλινικό του έργο τον Ιανουάριο του 2019 και συνεχίζει μέχρι σήμερα την ερευνητική του εργασία, η οποία επικεντρώνεται στις μεταμοσχεύσεις μήτρας. Ο ίδιος εισήγαγε για πρώτη φορά στον κόσμο μεταμόσχευση μήτρας από πτωματικό δότη. Αποτέλεσμα των προσπαθειών του ήταν να πετύχει την πρώτη τεκνοποίηση στις ΗΠΑ το 2019 με μεταμοσχευμένη μήτρα από πτωματικό δότη.
Η εμπειρία και η προσφορά του στο πεδίο της Χειρουργικής και δη των Μεταμοσχεύσεων είναι πολλαπλή. Διηύθυνε, μεταξύ άλλων, το πρόγραμμα παιδιατρικών μεταμοσχεύσεων στο Παιδιατρικό Νοσοκομείο του Pittsburgh (1989-1994), όπου ανέπτυξε το πρώτο επιτυχές πρόγραμμα πολυσπλαγχνικών μεταμοσχεύσεων στον κόσμο. Είναι ο Ιδρυτικός Διευθυντής του “Miami Transplant Institute”, ενώ το πρόγραμμα στο Νοσοκομείο Jackson Memorial του Miami έγινε παγκοσμίως γνωστό για τις πρότυπες χειρουργικές τεχνικές του, όπως η μεταμόσχευση του κοιλιακού τοιχώματος, οι αναμεταμοσχεύσεις του εντέρου, η αντιμετώπιση ασθενών με θρόμβωση της πυλαίας φλέβας και άλλες. Το 2001 ξεκίνησε το πρόγραμμα μεταμοσχεύσεων Νεφρού στο Πανεπιστήμιο της Πάτρας στην Ελλάδα.
Είναι μέλος σε 21 επιστημονικές ιατρικές εταιρείες διεθνούς κύρους, όπως η American Surgical Association (300 μόνο μέλη), και έχει συμμετάσχει στην ηγεσία 5 μεγάλων επαγγελματικών οργανισμών που σχετίζονται με τις μεταμοσχεύσεις και τη χάραξη της κρατικής πολιτικής στον τομέα των μεταμοσχεύσεων και άλλων θεμάτων που αφορούν την υγεία στις ΗΠΑ.
Κατά τη διάρκεια της σταδιοδρομίας του έχει πραγματοποιήσει αξιοσημείωτο ερευνητικό και συγγραφικό έργο με μία πληθώρα δημοσιεύσεων σε επιστημονικά περιοδικά (περισσότερα από 800 άρθρα στη διεθνή βιβλιογραφία και υψηλότατο δείκτη αναγνωρισιμότητας (h-index) 103). Παράλληλα, έχει επιδείξει σημαντικό διδακτικό έργο, εκπαιδεύοντας χειρουργούς ανά τον κόσμο να πραγματοποιήσουν περιπεπλεγμένες χειρουργικές επεμβάσεις και να εφαρμόσουν τεχνικές, στις οποίες ήταν πρωτοπόρος.
Ο Δρ. Ανδρέας Τζάκης έχει λάβει πολλαπλές διακρίσεις, όπως τον τίτλο του Επίτιμου Διδάκτορα από το Πανεπιστήμιο της Αλεξανδρούπολης και το Πανεπιστήμιο του Γκέτεμποργκ στη Σουηδία. Έχει τιμηθεί με το βραβείο του Holy Cross της Βοστώνης και έχει βραβευθεί από τη Βουλή των Αντιπροσώπων της Αμερικής (House of Representatives). Τιμήθηκε με τον τίτλο «Άρχων» του Οικουμενικού Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως. Ήταν ο πρώτος κάτοχος της έδρας, που φέρει το όνομά του, “Τzakis chair of Transplantation” στην Ιατρική σχολή του Μαϊάμι στη Φλόριντα, η οποία δημιουργήθηκε προς τιμήν του. Έχει καταχωρηθεί στο βιβλίο Guinness δύο φορές το 2000 (Millennium Edition p. 38: Most organs Transplanted in a single operation) και το 2001 (p. 179: Most organs Transplanted). Το 2015 εξελέγη Αντεπιστέλλον Μέλος της Ακαδημίας Αθηνών.
Τακτικό μέλος της Ακαδημίας Αθηνών από το 2021.
