Στις 2 Οκτωβρίου 2020, σε ηλικία 95 ετών, απεβίωσε ο Νίκος Στωικίδης ημερών, ο αστρονομικός ερευνητής και ιδρυτής του Αστεροσκοπείου της Λάρισας.
Ο Νίκος Στωικίδης συνέδεσε τη ζωή του με την αστρονομία στη Λάρισα, αφού το πάθος του για την παρατηρησιακή αστρονομία και τη διάδοσή της ήταν αστείρευτο και υπηρέτησε το χώρο αυτό για περισσότερα από πενήντα χρόνια.
Σε δήλωσή του ο Δήμαρχος Λαρισαίων Απ. Καλογιάννης, επισημαίνει τα εξής: «Στον Νίκο Στωϊκίδη οφείλεται η ίδρυση και λειτουργία του Αστεροσκοπείου της Λάρισας. Αφιέρωσε όλη του τη ζωή στην αστρονομία και την παρατήρηση. Αποτέλεσε παράδειγμα για πολλούς φίλους της αστρονομίας στην Λάρισα αλλά και σε όλη την Ελλάδα. Εκφράζω στους οικείους τα θερμά μου συλλυπητήρια».
Η πορεία του Ν. Στωικίδη
Ο Ν. Στωικίδης, το 1959 ίδρυσε στη Λάρισα επίγειο σταθμό επιτήρησης και παρατήρησης των τεχνητών δορυφόρων και ξεκίνησε τις παρατηρήσεις των. Το 1972 απέδωσε καρπούς η πρωτοβουλία του και ιδρύεται το Αστεροσκοπείο Λάρισας. Στην υλοποίηση του συνέβαλαν πολλοί επιφανείς Λαρισαίοι, φορείς της πόλης μας, ο Δήμος Λαρισαίων, το Εμπορικό και Βιομηχανικό Επιμελητήριο Λάρισας και η τότε κοινότητα Γιάννουλης, η οποία παραχώρησε δωρεάν το οικόπεδο. Το 1988 παραχωρήθηκε στο Δήμο Λαρισαίων και αποτελούσε ξεχωριστό Ν.Π.Δ.Δ του Δήμου Λαρισαίων μέχρι το 2011. Σήμερα το Δημοτικό Αστεροσκοπείο Λάρισας υπάγεται στη Διεύθυνση Παιδικών Σταθμών και Εκπαιδευτικών Δράσεων το Δήμου Λαρισαίων.
Στη συνέχεια η αστρονομική του έρευνα επικεντρώθηκε στις παρατηρήσεις μεταβλητών αστέρων, στην παρατήρηση του ήλιου με την καταγραφή της ηλιακής δραστηριότητας, τις παρατηρήσεις των επιπροσθήσεων της Σελήνης και της καταγραφής της σεισμικής δραστηριότητας της ευρύτερης θεσσαλικής περιοχής, μέχρι και το 2010.
Ο αείμνηστος Νικόλαος Στωικίδης ήταν εκλεκτός άνθρωπος, με αυξημένο το αίσθημα της προσφοράς και της ανιδιοτέλειας και ελπίζουμε το έργο του να βρει πολλούς και άξιους συνεχιστές του. Το ταξίδι του στ΄ άστρα, που τόσο αγάπησε, αφήνει την αστρονομική κοινότητα πιο φτωχή.
Η ιστορία του Δημοτικού Αστεροσκοπείου Λάρισας “Αριστεύς”
Η ιστορία του Δημοτικού Αστεροσκοπείου Λάρισας ξεκινά από την αρχή της δεκαετίας του εξήντα.
Με την αυγή της διαστημικής εποχής και την εκτόξευση του πρώτου τεχνητού δορυφόρου Sputnik 1 στις 4 Οκτωβρίου 1957, αρχίζουν να διαμορφώνονται οι συνθήκες για τη δημιουργία του Δημοτικού Αστεροσκοπείου Λάρισας.
Με την εκτόξευση των πρώτων τεχνητών δορυφόρων, δημιουργήθηκε στην υφήλιο δίκτυο παρατηρητών με σκοπό τον προσδιορισμό της πραγματικής τροχιάς των γύρω από τη Γη. Οι παρατηρητές προσέφεραν πολύτιμα επιστημονικά δεδομένα σχετικά με τη φύση της Γης, την ατμόσφαιρά της και τον περιβάλλοντα διαστημικό χώρο. Έτσι, γινόταν έλεγχος και προσαρμογή των παραμέτρων του θεωρητικού υπολογισμού της τροχιάς ενός νέου τεχνητού δορυφόρου πριν την εκτόξευσή του.
Το έτος 1959, ο Νικόλαος Στωικίδης ίδρυσε στη Λάρισα επίγειο σταθμός επιτήρησης και παρατήρησης των τεχνητών δορυφόρων. Ο σταθμός αυτός ήταν ο δεύτερος στον Ελλαδικό χώρο, μετά από αυτόν του Αστεροσκοπείου Αθηνών. Τις παρατηρήσεις των τεχνητών δορυφόρων τις πραγματοποιούσε με τον εγκατεστημένο στο δώμα της οικίας του θεοδόλιχο τον οποίο του είχε προμηθεύσει το Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών.
Τα στοιχεία για τους τεχνητούς δορυφόρους τα λάμβανε με κωδικοποιημένα τηλεγραφήματα και υπολόγιζε την τροχιά αυτών που θα διέρχονταν από τον εναέριο ελλαδικό χώρο για παρατήρηση. Οι παρατηρήσεις του αποστέλλονταν με αντίστοιχα κωδικοποιημένα τηλεγραφήματα.
Ο σταθμός είχε τον διεθνή κωδικό 612 και πραγματοποίησε πάνω από 250 παρατηρήσεις για δεκάδες τεχνητούς δορυφόρους. Η μεγάλη πλειοψηφία των παρατηρήσεων αφορούσαν τεχνητούς δορυφόρους που περιέχονταν στο πρόγραμμα Smithsonian Satelllite – tracking του Smithsonian Institution Astrophysical Observatory των ΗΠΑ. Επίσης, πραγματοποίησε παρατηρήσεις σε τεχνητούς δορυφόρους του προγράμματος Cosmos της τότε Σοβιετικής Ένωσης (ΕΣΣΔ) και μερικές παρατηρήσεις του Β – 1300 της Βουλγαρίας. Το έτος 1976, το Smithsonian Institution Astrophysical Observatory του απέστειλε το Χρυσό Σήμα του για τις παρατηρήσεις των τεχνητών δορυφόρων.
Στα μέσα της δεκαετίας του εξήντα, λόγω της φωτορύπανσης, έκρινε σκόπιμη την ανέγερση Αστεροσκοπείου στη βορεινή πλευρά του οικισμού Γιάννουλης.
Η πρωτοβουλία του αυτή απέδωσε καρπούς και το έτος 1972 ιδρύεται το Αστεροσκοπείο Λάρισας, ως φυσική συνέχεια του Δορυφορικού Σταθμού. Στην υλοποίησή του συνέβαλαν πολλοί επιφανείς Λαρισαίοι, διάφοροι φορείς της πόλης μας, ο Δήμος Λαρισαίων και η τότε κοινότητα της Γιάννουλης, η οποία παραχώρησε δωρεάν το οικόπεδο.
Σημαντική συμβολή στη χρηματοδότηση του εγχειρήματος έγινε από το Δήμο Λαρισαίων επί δημαρχίας Θάνου Μεσσήνη και του Εμπορικού και Βιομηχανικού Επιμελητηρίου Λάρισας επί προεδρίας Νικολάου Γκρέτση.
Στο σημείο αυτό, αξίζει να μνημονεύσουμε ότι η συμπαράσταση που είχε από τον αρχίατρο Δημήτριο Παλιούρα, Πρόεδρο του Μορφωτικού Εκδρομικού Συνδέσμου “Αριστεύς”, και τον τυρναβίτη Καθηγητή Αστρονομίας Κωνσταντίνο Μακρή (+1995), Διευθυντή του Κέντρου Ερευνών Αστρονομίας και Εφηρμοσμένων Μαθηματικών της Ακαδημίας Αθηνών, ήταν σημαντική και πολύτιμη.
Το Αστεροσκοπείο Λάρισας διεύρυνε τους σκοπούς και στόχους του, επεκτείνοντας τα ερευνητικά του προγράμματα μέσα από νέους τομείς αστρονομικής δράσης.
Το 1988, δεκαέξι χρόνια μετά την ανέγερση του Αστεροσκοπείου Λάρισας, λαμβάνοντας υπόψη ηθικούς και οικονομικούς λόγους, αποφασίσθηκε να γίνει η παραχώρησή του στον Δήμο Λαρισαίων. Ο Δήμαρχος Λαρισαίων της εποχής εκείνης, αείμνηστος Αριστείδης Λαμπρούλης, δέχθηκε την πρότασή του και το Αστεροσκοπείο Λάρισας αποτελούσε πλέον ξεχωριστό Ν.Π.Δ.Δ του Δήμου Λαρισαίων. Διοικούνταν από 11-μελες Διοικητικό Συμβούλιο και οι πόροι του προέρχονταν εξ’ ολοκλήρου από τον τακτικό προϋπολογισμό του Δήμου Λαρισαίων. Έτσι, το Δημοτικό Αστεροσκοπείο Λάρισας αποτέλεσε το πρώτο δημοτικό αστεροσκοπείο που υπάρχει στην Ελλάδα και μέχρι σήμερα, απ’ όσο γνωρίζουμε, παραμένει και το μοναδικό. Πρώτος Πρόεδρος του Διοικητικού Συμβουλίου ήταν ο Κωνσταντίνος Μακρής, που από το 1983 ήταν και Διευθυντής του Αστρονομικού Ινστιτούτου του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών.
